Dieta ketogeniczna, a insulinooporność

Autor: Dr Natalia Drabińska

Dr Natalia Drabińska

Naukowiec specjalizująca się w dziedzinie żywienia, badań żywności i diecie ketogenicznej. Prowadzi pionierskie badania w skali światowej nad wpływem diety keto na organizm człowieka.

Przegląd: Dr Andreia Torres

Dr Andreia Torres

Dietetyk kliniczny z tytułem doktora w dziedzinie edukacji zdrowotnej. Międzynarodowy ekspert w zakresie diety ketogenicznej.

O insulinie słów kilka

Insulina jest hormonem wydzielanym przez część wewnątrzwydzielniczą trzustki, a konkretnie przez komórki beta wysp Langerhansa. Jest bardzo ważnym regulatorem metabolizmu węglowodanów, ale także białek i tłuszczu. Głównym zadaniem insuliny jest utrzymanie stałego poziomu glukozy w krwioobiegu. Gdy poziom glukozy wzrasta po posiłku, trzustka uwalnia insulinę, która zmniejsza jest poziom poprzez ułatwienie wnikania glukozy do innych tkanek.

Do zadań insuliny należą:

• transport glukozy do wątroby, tkanki tłuszczowej i mięśni szkieletowych
• zwiększenie wykorzystania i magazynowania glukozy – zwiększony poziom insuliny aktywuje procesy glikolizy i glukoneogenezy i hamuje procesy glukoneogenezy, glikogenolizy i lipolizy
• zwiększenie wykorzystania aminokwasów do syntezy białek
• zwiększenie syntezy tłuszczów poprzez hamowanie lipolizy i beta-oksydacji
• hamowanie ketogenezy, czyli utleniania kwasów tłuszczowych do ciał ketonowych
• stymulacja wzrostu organizmu i regulacja działania hormonu wzrostu

Hormonem działającym przeciwstawnie do insuliny jest glukagon, który jest uwalniany pod wpływem hipoglikemii czyli niskiego poziomu glukozy we krwi.

U osoby zdrowej, poziom insuliny wynosi 10-25 mU/l. Podwyższony poziom insuliny objawia się napadami głodu, epizodami hipoglikemii i przybieraniem na wadze. Objawami niedoboru insuliny są wielomocz, utrata masy ciała, nadmierne pragnienie czy niegojące się rany.

Insulinooporność

W sytuacji gdy komórki mięśniowe, tłuszczowe i wątroby nie reagują prawidłowo na obecność insuliny i nie są w stanie prawidłowo pobierać glukozy z krwi, mówimy o insulinooporności. W konsekwencji utrzymującego się wysokiego poziomu glukozy, trzustka wydziela coraz więcej insuliny żeby zrekompensować słabą reakcję komórek na insulinę i utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy.

Patogeneza insulinooporności nie jest jeszcze w pełni zrozumiana, ale istnieje wiele czynników które mogą zwiększać ryzyko jej występowania. W uproszczeniu, insulinooporność jest skutkiem niezdrowego trybu życia, w tym złej diety i małej aktywności fizycznej. Do innych czynników przyczyniających się do insulinooporności należą:

• wiek powyżej 45
• podwyższony poziom cholesterolu
• nadciśnienie
• zespół policystycznych jajników
• niealkoholowe stłuszczenie wątroby
• chroniczne stany zapalne
• przebyta cukrzyca ciążowa
• przebyty zawał serca lub udar
• dieta bogata w cukry i produkty o wysokim indeksie glikemicznym oraz uboga w błonnik i kwasy omega-3
• niedobór witaminy D
• siedzący tryb życia
• przyjmowanie niektórych leków, w tym kortykosteroidów i inhibitorów protez
• przyjmowanie hormonów, w tym kortyzolu i hormonu wzrostu
• predyspozycje genetyczne

Nieleczona insulinooporność prowadzi do rozwoju stanu przedcukrzycowego i w konsekwencji cukrzycy. Przy czym należy pamiętać, że stan przedcukrzycowy może wystąpić także bez insulinooporności.

Diagnostyka insulinooporności

Standardem diagnostycznym w przypadku insulinooporności jest metoda klamry euglikemiczno-hiperinsulinowej opracowanej przez Andresa i współpracowników już w latach 70 [1]. Metoda ta polega na wprowadzeniu stałego wlewu insuliny aby utrzymywać stały, fizjologiczny poziom tego hormonu. W tym samym czasie, poziom glukozy jest klamrowany na poziomie wyjściowym za pomocą wlewu glukozy ze zmienną szybkością, aby utrzymać stan euglikemii w surowicy (euglikemia – poziom glukozy mieszczący się w granicach normy). Wielkość wychwytu glukozy określa się w jednostce czasu i określa się wartością M (mmol/kg/min). Jest to metoda najbardziej wiarygodna i powtarzalna, jednakże dość rzadko stosowana w praktyce z powodu wysokich kosztów oraz konieczności przeprowadzenia jej na oddziale szpitalnym. Jest to metoda stosowana głównie w badaniach naukowych.

Jako alternatywne metody oceny insulinooporności, które mogą być stosowane rutynowo, przyjmuje się HOMA-IR oraz test obciążenia glukozą.

Wskaźnik HOMA-IR (ang. Homeostatic Model Assessment of Insulin Resistance) jest wyliczany na podstawie zależności pomiędzy poziomem insuliny i glukozy na czczo. Do wiarygodnego potwierdzenia insulinooporności, wskaźnik HOMA-IR powinien być powtórzony 3-4 razy, ponieważ poziom insuliny na czczo może się wahać. Wartość HOMA-IR przekraczającą 2,5 uznaje się za pozytywną. HOMA-IR wylicza się ze wzoru:

Test obciążenia glukozą (OGTT – Oral Glucose Tolerance Test) polega na dwupunktowym badaniu poziomu glukozy na czczo oraz po 2 godzinach od doustnego podania 75 g tego glukozy. Jest to metoda stosowana w diagnostyce cukrzycy, ale pośrednio może informować także o insulinooporności.

Leczenie insulinooporności

Leczenie insulinooporności polega na wyeliminowaniu czynników, które przede wszystkim się do niech przyczyniają, czyli siedzącego trybu życia oraz złej diety. Redukcja masy ciała i zmiana stylu życia, w tym zwiększenie aktywności fizycznej mogą poprawić wrażliwość na insulinę. Gdy insulinooporność jest spowodowana przyjmowanymi lekami lub terapią hormonalną, lekarz specjalista może zdecydować o zmianie terapii. Nie powinno się tego jednak robić na własną rękę!

Dieta ketogeniczna przy insulinooporności

W związku z tym, że nadmierne spożycie cukrów może przyczyniać się do rozwoju insulinooporności, wydaje się zasadnym rozważenie czy dieta uboga w węglowodany jak dieta ketogeniczna nie byłaby zbawiennym rozwiązaniem na problem wrażliwości insulinowej. Badania naukowe dotyczące metabolizmu węglowodanów oraz glikemii zostały wielokrotnie przeprowadzone w różnych grupach badanych.

KOMENTARZ EKSPERTA:

„Dyskusja na temat insulinooporności jest zgodna z obecną wiedzą naukową, szczegółowo opisując konsekwencje upośledzonej odpowiedzi komórkowej na insulinę i związane z nią czynniki ryzyka, w tym styl życia, wiek i niektóre schorzenia. Włączenie diety ketogenicznej jako potencjalnej interwencji jest poparte odniesieniami do najnowszych metaanaliz i badań naukowych, dostarczających dowodów na jej skuteczność w poprawie kontroli glikemii i innych parametrów metabolicznych u osób z cukrzycą typu II, stanem przedcukrzycowym i stanami takimi jak zespół policystycznych jajników (PCOS).”

Dr Andreia TorresDietetyk kliniczny z tytułem doktora w dziedzinie edukacji zdrowotnej.

Wyniki metaanalizy (czyli połączenia wyników wielu badań klinicznych w celu wyciągnięcia bardziej wiarygodnych wniosków) z 2020 roku [2] wykazały że stosowanie diety ketogenicznej przez pacjentów z cukrzycą typu II nie tylko obniżyło poziom glukozy na czczo (o 1,29 mmol/L), poziom glikowanej hemoglobiny HbA1c informującej o syndromie metabolicznym, ale także obniżyło poziom triglicerydów, całkowitego cholesterolu oraz masę ciała.

Podobne wnioski wyciągnęli autorzy pracy przeglądowej z 2023 roku [3], która zestawiła wyniki z 12 badań naukowych przeprowadzonych z udziałem pacjentów z cukrzycą typu II i stanem przedcukrzycowym. Każde z tych badań wykazało, że dieta ketogeniczna wyraźnie poprawiła kontrolę glikemii. W jednym z analizowanych badań, pomimo pozytywnych zmian w insulinowrażliwości, stwierdzono problemy z profilem lipidowym i wątrobą. Problemów tych można było uniknąć łącząc dietę ketogeniczną z aktywnością fizyczną.

W przypadku kobiet zmagających się z zespołem policystycznych jajników (PCOS), u których bardzo często obserwuje się zwiększoną insulinooporność, badania naukowe wykazały że stosowanie diety ketogenicznej może obniżyć poziom insuliny na czczo oraz poprawić parametry hormonalne, w tym poziom testosteronu oraz LH/FSH [4].

Podobnie, podsumowanie badań dotyczących osób z nadwagą i otyłością wykazało, że dieta ketogeniczna obniżała poziom insuliny, HOMA-IR oraz wyregulowała glikemię [5].

Wyniki opisanych wyżej badań i metaanaliz zgodnie wskazują, że dieta ketogeniczna może być dobrym rozwiązaniem w celu ograniczenia lub zapobiegania insulinooporności. Brakuje nam badań dotyczących długotrwałych efektów stosowanie diety ketogenicznej, ale wiedza którą mamy obecnie jest obiecująca. Należy pamiętać, że w przypadku osób chorujących na choroby endokrynologiczne (PCOS, cukrzyca, itd.) wprowadzenie diety ketogenicznej powinno być przeprowadzane pod opieką lekarza oraz dietetyka.

Dodatkowe zastosowania diety ketogenicznej w leczeniu chorób:

Dieta keto może być skuteczna w terapii wielu innych schorzeń i dolegliwości. Aby zgłębić więcej informacji na temat zastosowań diety ketogenicznej w leczeniu, warto przeczytać zastosowania diety keto w terapii chorób, gdzie szczegółowo opisane są różne przypadłości, które mogą odpowiadać na ten sposób odżywiania.

Bibliografia